W skrócie

  Etyka słowa – konstruowanie wypowiedzi z poszanowaniem odbiorcy, uwzględnianiem jego przyzwyczajeń i poglądów, nienarzucaniu mu swojego zdania, danie mu możliwości wyboru postawy. Etyka słowa postuluje,abyśmy mówili w sposób uczciwy i przyjazny wobec naszego rozmówcy.

Pochodzenie słowa etyka ? Odpowiedź u góry :)

Początki Etyki słowa

O etyce słowa zaczęto mówić w Polsce na początku lat osiemdziesiątych XX wieku za sprawą Jadwigi Puzyniny. Językoznawcy dostrzegali konieczność podjęcia problematyki etycznej, ale ich wątpliwości budziła możliwość badań etycznego aspektu funkcjonowania systemu językowego za pomocą metod typowo językoznawczych, czyli uznania etyki słowa za gałąź językoznawstwa. Objęcie badaniami wielu złożonych kwestii pragmatycznych oraz uczynienie przedmiotem analiz lingwistycznych komunikacji, a nie samego języka, wydawało się wtedy nieuprawnionym rozszerzaniem zakresu lingwistyki. Nie znaczy to, że problemów etycznych w tym czasie nie obserwowano. Zagadnieniem manipulacji za pomocą języka zajmowali się przedstawiciele kilku różnych dyscyplin naukowych – filozofowie, językoznawcy, socjolodzy i historycy. Badania takie zdawały się jednak czymś bardzo swoistym, odrębnym i jednocześnie zdecydowanie wykraczającym poza ramy zarówno tradycyjnie rozumianego językoznawstwa, jak i etyki. Uświadomienie sobie niszczycielskiej siły manipulacji politycznej, jej ogromnego zasięgu w polskim życiu społecznym sprawiało, że inne zjawiska, które widziano również w aspekcie etycznym, znalazły się na dalszym planie, a najważniejszym problemem z tego zakresu stała się relacja języka i prawdy, milczenia i kłamstwa. Dwa ważne wydarzenia – wystąpienie Michała Głowińskiego na temat nowomowy w warszawskim Pen Clubie (wiosną 1980 roku) oraz sesję poświę- coną nowomowie (w styczniu 1981 roku w Krakowie) – można dziś uznać za początek badań mieszczących się w granicach etyki słowa. Wtedy jednak, choć dyskutowano właśnie nad etycznymi właściwościami i skutkami zjawisk językowych, nie mówiono jeszcze o etyce języka, lecz o jego nietycznym użyciu.Niewiele później Jadwiga Puzynina przedstawiła w Instytucie Języka Polskiego UW propozycję nowych badań nad językiem, które określiła mianem etyki słowa. Choć waga językowych problemów etycznych wydawała się oczywista, dyskutanci wyrażali jednak wątpliwości co do tego, czy językoznawstwo, a zwłaszcza językoznawstwo strukturalistyczne, dysponuje metodami badawczymi wystarczającymi do analizy zjawisk językowych pod względem etycznym. Następny etap w rozwoju tego działu wiedzy stanowi wystąpienie Anny Pajdzińskiej i Jadwigi Puzyniny na Forum Kultury Słowa we Wrocławiu w roku 1995. Obie badaczki przedstawiły wtedy zasady etyki słowa oparte na takich wartościach, jak życzliwość, potrzeba kontaktu z drugim człowiekiem, szczerość, prawda, uczciwość, szacunek dla inności, gotowość działań dla dobra wspólnego. Kilka lat po przedstawieniu samej idei etyki słowa powstało wiele publikacji poświęconych zagadnieniom z tego zakresu, w tym kilka szczególnie waż- nych: Słowo – wartość – kultura Jadwigi Puzyniny (Lublin 1997), O kłamstwie i kłamaniu. Studium semantyczno-pragmatyczne Jolanty Antas (Kraków 2000), Świt wolnego słowa. Język propagandy politycznej 1981–1995 Igora Borkowskiego (Wrocław 2003), Słowa na wolności. Język polityki po 1989 roku. Wypowiedzi, dowcip polityczny, słownik inwektyw Ireny Kamińskiej-Szmaj (Wrocław 2001), Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii Marii Peisert (Wrocław2004). O tym, że etyczne problemy użycia słowa, zwłaszcza w dyskursie publicznym, są dla językoznawstwa ważne, świadczą takie fakty, jak konferencja „Retoryka i etyka” (w Poznaniu w 2007 roku) oraz powołanie Stowarzyszenia Etyki Słowa z siedzibą w Bydgoszczy (w 2008 roku). W 2012 roku w Instytucie Polonistyki Stosowanej odbyła się kolejna konferencja dotycząca etyki słowa. Podjęte na niej problemy uznano za ważne dla językoznawstwa. Od tego czasu młodzi językoznawcy, doktoranci i studenci spotykają się na regularnych kolokwiach etycznych. Również ta książka, pomyślana jako podręcznik akademicki, jest świadectwem przekonania, że wiedza o tym, jak można używać języka, respektując standardy etyczne, powinna być przekazywana studentom, szczególnie studiów humanistycznych, a etyka słowa powinna się stać obowiązkowym przedmiotem akademickim. Jest to dziś – w dobie powszechnego lekceważenia etycznych i obyczajowych norm posługiwania się słowem – niekwestionowana konieczność. Pierwszy tom tej pracy wprowadza w podstawowe problemy z zakresu etyki słowa, w drugim tomie znajdą się opracowania zagadnień szczegółowych.

Tytuł pracy

Jaką rolę w komunikacji między ludźmi odgrywa etyka słowa? Omów zagadnienie, odwołując się do podanego fragmentu, wybranego tekstu kultury i własnych doświadczeń komunikacyjnych.

 Etyka słowa jest jednym z warunków tego, co nazywa się powodzeniem, fortunnością aktu mowy. Zasadza się ona na naturalnym oczekiwaniu odbiorcy tekstu, że ten, kto mówi (pisze) jest prawdomówny, nie oszukuje. Jeżeli nadawca nie spełnia tego oczekiwania, to zasada współpracy partnerów kontaktu językowego zostaje naruszona lub złamana, a wypowiedź należy traktować jako nieudaną, niefortunną. Etyka słowa obejmuje także zasady kontaktu uprzejmego głoszące: „Rozmawiaj z partnerem albo mów do niego tak, by czuł się dobrze, niezależnie od tego, jaka jest treść rozmowy czy komunikatu” oraz: „Formułuj tekst tak, by odbiorca miał możliwość wyboru postawy i zachowania”. Tak więc etyka kontaktu językowego zakłada określoną postawę nadawcy tekstu wobec jego odbiorcy oraz (co nie mniej istotne) właściwy stosunek odbiorcy tekstu do jego nadawcy. Podstawą etyki słowa jest podmiotowe, a nie instrumentalne traktowanie się partnerów dialogu, to znaczy wzajemne szanowanie się, uwzględnianie swoich poglądów, przyzwyczajeń itd. Ponadto etyka słowa zakłada szczerość intencji nadawcy tekstu i brak podejrzliwości tego, kto tekst odbiera. Naruszania etyki słowa należy się dopatrywać m.in. na poziomie niezachowywania podstawowych reguł poprawności językowej i stylistycznej w wypowiedziach publicznych, w niedociągnięciach formy komunikatów językowych. Trzeba bowiem założyć, że ten, kto „podejmuje się wypowiedzi publicznej w jakimkolwiek zakresie, powinien poczuwać się do obowiązku, by pracować nad jakością swoich wypowiedzi, a jeśli są to teksty pisane, poddawać je korektom z poczuciem odpowiedzialności nie tylko za to co, ale również i jak mówi i pisze”. Nieco inaczej, jeśli chodzi o przestrzeganie zasad etyki słowa, należy traktować teksty artystyczne. Obowiązują w nich bowiem swoiste reguły kreowania świata przedstawionego, a słowa mogą być użyte w funkcji stylizacyjnej lub metajęzykowej. Przytoczone tu zasady etyki słowa są więc w tekstach artystycznych „zawieszone” lub częściowo unieważnione, choć i w tym wypadku należy oczekiwać na przykład nienaruszania zasady wrażliwości na słowo (choćby przez nieumieszczanie opisów drastycznych językowo, wulgarnych).